Bitwa pod Połonką 28 VI 1660

Krzysztof Kossarzecki

Niepowodzenia Rzeczpospolitej w walkach z powstaniem kozac­kim Bohdana Chmielnickiego doprowadziły w 1654 r. do ataku wojsk moskiewskich na osłabione państwo polsko–litew­skie. Odnios­ły one wiele sukcesów. Agresja Szwedów w 1655 r. zatrzymała ofensywę wojsk carskich i doprowadziła nawet do sojuszu Polski z Moskwą przeciwko Szwedom. W zamian za to Rzeczpospolita mu­siała zgodzić się na bardzo ciężkie warunki. Szybka poprawa jej położenia w zmaganiach z Szwedami po­wo­do­wała, że w Warszawie coraz mniej liczono się z oczekiwaniami moskiewskimi, ale starano się nie doprowadzać do stanu wojny tak długo, dopóki prowadzono walki z Szwedami. W końcu 1658 r. doszło do wznowienia wojny pomiędzy Rzeczpospolitą a Mos­kwą. Przyniosła ona wiele klęsk wojskom litewskim i polskim. Szczególnie niszczącym była ofensywa wojsk carskich Iwana Chowańskiego, która zimą 1659/1660 r. się­gnęła aż po Podlasie. Dopiero zawarcie 3 maja 1660 r. pokoju z Szwecją pozwoliło Rzeczpospolitej użyć wszystkich swoich wojsk przeciwko Mos­kwie.

W ostatnich dniach czerwca 1660 r. ruszyła ofensywa wojsk litewskich hetmana Pawła Sapiehy, wspomaganych przez dywizję polską Stefana Czarnieckiego. W dniu 28 czerwca spotkały się one pod Połonką z mniej liczną armią Chowańskiego. Czarniecki i Sa­pieha zdołali uwikłać Chowańskiego w ciężkie walki w centrum frontu wojsk o przeprawy na dzielącej obie wrogie armie rzeczce. Decydujące uderzenie przeprowadził Czarniecki na skraju swoje­go prawego skrzydła. Zdołało ono obejść wojska moskiewskie i wyjść na ich tyły. W tym czasie z lewego skrzydła uderzyli Litwini a w centrum przez przeprawę Czarniecki silnie uderzył ciężką jazdą i rozbił środkową część wojsk Chowańskiego. Armia mos­kiewska znalazła się w okrążeniu. Ostatnie walki doprowadziły do jej zupełnego zniszczenia. Z okrążenia zdołała wyrwać się trzecia część wojsk moskiewskich wraz z Chowańskim. Po drodze do Połocka uległa jednak rozproszeniu na skutek prowadzonej pogoni litewskiej i narastającej paniki.

Efektem zwycięstwa było uwolnienie obleganej od marca 1660 r. fortecy w Lachowiczach i opanowanie ziem litewskich po górny Dniepr na wschodzie i Dźwinę na północy.