Parafie katolickie dziekanatu Słonimskiego diecezji
Wileńskiej w XVII w.
Vaida Kamuntavičienė
W artykule jest omawiany stan parafii katolickich dziekanatu słonimskiego diecezji wileńskiej w XVII w. (Słonim, Darów, Połonka, Mysz, Lachowicze, Stołowicze, Zadźwieje, Horodziszcze, Jelenia, Wsielub, Zdzięcioł, Dworzec, Rohotna, Mołczadź). Zostały poruszone główne cechy powstania i rozwoju kościołów oraz przynależność wyznaniowa mieszkańców dziekanatu, omówione kwestia elit duchownych i szlacheckich, które najbardziej przyczyniły się do wzmacniania pozycji Kościoła katolickiego, jak również opisano działania bractw kościelnych, szpitali oraz szkół. Mikrohistoryczne studium tego dekanatu może się przyczynić do dalszych kompleksowych badań dziejów Kościoła katolickiego na terenach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Jako główne źródło posłużyły akty wizytacyjne parafii dziekanatu słonimskiego z lat 1633, 1653 i 1668, które są przechowywane w Uniwersytecie Wileńskim. Na podstawie zawartej w nich informacji wywnioskowano, iż w XVII w. najważniejszą rolę w rozwoju dziekanatu odegrała wojna z Rosją, bowiem podczas tego konfliktu zbrojnego zburzono 10 z 14 kościołów parafialnych. Do umocnienia się pozycji Kościoła katolickiego wiele się przyczynili fundacje dygnitarskie, a szczególnie fundacje Sapiehów oraz działalność wybitnych przedstawicieli kapłaństwa, takich jak kanonik wileński Laurencjusz Mocarski. Dziekanat był zamieszkiwany przez ludność różnych wyznań. Od pierwszej połowy XVII w. liczba reformatów i prawosławnych intensywnie malała, a w 1668 r. większość przedstawicieli stanu szlacheckiego była wyznania katolickiego, gdy większość włościan należała do kościoła unickiego. W tym czasie zaznaczył się proces przechodzenia włościan do wyznania katolickiego. Głównym kierunkiem działalności Kościoła katolickiego w dziekanacie była praca duszpasterska, działalność oświatowa i charytatywna. Do jej prowadzenia w dziekanacie w okresie XVII w. założono 3 bractwa kościelne (w Lachowiczach — bractwo św. Anny, w Jelni i Rohotnej — bractwo św. Różańca). W 1633 r. działało 6 szpitali i 5 szkół, w 1653 r. ich było po 4, a w 1668 r. pracowało 8 szpitali i tylko 3 szkoły.