Stary i Nowy Bychau podczas wojny Rzeczypospolitej z Moskwą w latach 1654—55

Konrad Bobiatyński

Walki, które miały miejsce pod Starym i Nowym Bychowem podczas pierwszego etapu wojny Rzeczypospolitej z Moskwą w latach 1654—55, w dużym stopniu wpłynęły zarówno na kształtowanie się sytuacji mili­tarnej, jak i na rozstrzygnięcia polityczne, przede wszystkim w sferze realizacji planów Bohdana Chmielnickiego, które zakładały pod­porząd­kowanie Kozakom jak największych obszarów południowej Białorusi.

Podczas kampanii letniej 1654 r. oba miasta znalazły się w pasie działań liczącego około 20000 żołnierzy korpusu ko­zackiego, dowo­dzo­nego przez pułkownika Iwana Zołotarenkę. Po zajęciu Nowego Bycha­wa, 8 września Kozacy rozpoczęli oblę­żenie Starego Bychowa, który miał stać się głównym ośrodkiem opanowanych przez nich obszarów WKL. Próby zdobycia tej potężnej twierdzy, stanowiącej główny punkt obrony na linii Dniepru, zakończyły się niepowodzeniem. Stary Bychau, oto­czony najnowocześniejszymi fortyfikacjami typu staroholen­der­skie­go oraz obsadzony liczną załogą (razem z mieszczanami i Żydami około 3000 ludzi), zaopatrzoną w silną artylerię i duże zapasy amunicji i żyw­noś­ci, oparł się wszystkim atakom i zadał przeciwnikowi poważne straty.

14 stycznia 1655 r. Nowy Bychau stał się głównym celem ofensywy armii WKL, wspomaganej przez silny korpus koronny. Oblężenie tego miasta nie przyniosło jednak spodziewanych efektów. Wojsko ponosiło znaczne straty w wyniku ciężkich warun­ków klimatycznych (bardzo niska temperatura) i kłopotów z aprowizacją, a dodatkowo osłabiły je problemy zdrowotne Janusza Radziwiłła. Wobec przerwania ofensywy koronnej na Ukrainie po nierozstrzygniętej bitwie pod Ochmatowem (29 stycznia — 2 lutego), 10 lutego zwinięto oblężenie i odmasze­ro­wano na północ.

Wobec skupienia się od 16 lutego armii WKL na oblężeniu Mohy­lewa, już pod koniec lutego oddziały Zołotarenki odzyskały swobodę ruchów i zaczęły stopniowo przejmować inicjatywę operacyjną. Na przełomie kwietnia i maja 1655 r. korpus Zo­ło­ta­renki opuścił Nowy Bychau i przystąpił do pościgu za wycofującą się spod Mohylewa armią Janusza Radziwiłła. W połowie maja rozpoczęło się drugie oblężenie Starego Bychawa, którego załoga wiosną 1655 r. została wzmocniona przez Kazimierza Leona Sapiehę nowymi regimentami dragonii i pie­choty, częściowo opłacanymi ze skarbu państwowego. Miasto odrzuciło propozycję kapitulacji i stawiło Kozakom zacięty opór.

Po rozpoczęciu nowej ofensywy armii moskiewskiej, Iwan Zoło­tarenko z większością swoich oddziałów wziął udział w działaniach na froncie centralnym. Pod Starym Bychawem po­został jedynie pułkownik borżniański Jachno Korobko z częścią piechoty, blokując załogę. Do zdobycia miasta nie przyczynił się nawet trzytygodniowy pobyt pod nim 10–tysięcznego korpusu Aleksego Trubeckiego (lipiec-sierpień 1655). Obrońcy bohatersko odpierali kolejne ataki, zadając przeciwnikowi duże straty.

Epilogiem działań pod Starym Bychawem w latach 1654—55 była śmierć 17 października 1655 r. Iwana Zołotarenki, który poległ od ognia obrońców. Stary Bychau aż do grudnia 1659 r. pozostawał fortecją WKL, stanowiąc jedyną enklawę władzy Rzeczypospolitej nad Dnieprem, a postawa jego załogi na dzie­sięciolecia stała się przykładem dla kolejnych pokoleń.

contents