Невядомая грамата Фёдара Карыятавіча за 1391 г.

Аляксандр Груша

У Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі (НГАБ) захоўваецца грамата, якая ўяўляе сабой пацвярджальны ліст ад 20 чэрвеня 1391 г. гаспадара Падольскай зямлі Фёдара Карыятавіча прывілеяў Канстанціна і Фёдара Карыятавічаў вернаму слугу Грыньку на горад Сакалец і Збынаў паток з сёламі¹ (з правам «садзіць» людзей на р. Русаве ў трох месцах), а таксама дароўнага цешчы Грынькі, княгіні Андрыянавай Вейніцкай ², на шэраг сёл «у деднину и в вотнину». Гэтая грамата да апошняга часу не была вядомая даследчыкам. У той жа час яна з'яўляецца адной з найбольш рэпрэзентатыўных крыніц па гісторыі Падолля XIV ст., матэрыял якой дазваляе зрабіць шэраг важных высноў і назіранняў.

У першую чаргу, звесткі граматы даюць магчымасць удакладніць час пачатку ўкняжання ў Падоллі Фёдара Карыятавіча. Дагэтуль лічылася, што Фёдар стаў княжыць у Падоллі ў перыяд з 19 верасня 1388 г. да 1 ліпеня 1392 г.³ З нашай граматы вынікае, што Фёдар Карыятавіч быў гаспадаром Падольскай зямлі ўжо 20 чэрвеня 1391 г.

Грамата каштоўная тым, што фіксуе наяўнасць у Падольскай зямлі ў канцы XIV ст. буйнога вотчыннага някняжацкага землеўладання. У той час, як баярства зямель, якія непасрэдна належалі Ягайлу і Скіргайлу, мела яшчэ нязначныя па сваіх памерах уладанні, вызвалялася толькі ад паншчыны (прывілеем 1387 г.) і абавязвалася выконваць гарадавую і дарожную павіннасці, падольскі «землянин» Грынька за сваю верную службу атрымліваў вялізную Сакалецкую воласць (межы якой даходзілі да р. Канелы — на захад ад Звянігарада) з усімі яе даходамі (вінамі, перасудамі, мытамі, данінай), з вызваленнем ад павіннасцяў рамантаваць «ветошные» гарады, даваць падводы і вазіць павозы (за выключэннем людзей Гніларудчан, якія павінны былі дапамагаць даваць падводы і вазіць павозы).

Пералікі даходаў, якія перадаваліся Грыньку, павіннасцяў, ад якіх ён вызваляўся і якія замацоўваліся за ім (хадзіць на вайну і на пагоню, удзельнічаць у будаўніцтве гарадоў у Падоллі і непрыяцельскай зямлі, даваць даніну на татар⁴, «поднимать» паслоў) могуць служыць матэрыялам для вывучэння плацяжоў і павіннасцяў наогул усёй Падольскай зямлі XIV ст.

Уяўляе цікавасць сведчанне граматы 1391 г. аб наяўнасці пры Фёдары (Фёдары і Канстанціне) кола набліжаных асоб — рады, яе кампетэнцыі і асаблівасцях працэдуры перадачы ўладанняў («передо всею... радою и с нашею (г. зн. гаспадарскай — А. Г.) волею»), а таксама звесткі пра службовых асоб — ваявод і дзецкіх.

Вялікае значэнне мае грамата і ў вывучэнні гістарычнай геаграфіі, генеалогіі і гісторыі землеўладання Падолля. У ёй змешчаны межы Сакалецкай воласці і даецца пералік памежных населеных пунктаў (якія, быць можа, уваходзілі ў склад Сакалецкай воласці), а таксама тых, якія былі нададзены Грыньку да Сакальца і належалі цешчы Грынькі — княгіні Андрыянавай Вейніцкай. Магчыма, некаторыя з іх згаданы ўпершыню. На жаль, адсутнасць у каталогах беларускіх бібліятэк тома па Вінніцкай вобласці з серыі «Гісторыя гарадоў і сёлаў Украінскай ССР» не дазваляе пацвердзіць гэта. У грамаце 1391 г. пералічаны сведкі, якія прысутнічалі пры акце пацвярджэння (ці выдачы граматы). Мянушкі некаторых з іх — Бакоцкі («Бакотьский»), Скяпецкі («Скепецьский»), Шумоскі («Шюмозкий») (як і мянушка цешчы Грынькі — Вейніцкая) — сведчаць аб іх непасрэдных ці былых уладаннях.

Але найбольш змястоўны матэрыял пра самога Грыньку. Супастаўляючы яго са звесткамі іншых крыніц, можна аднавіць асобныя старонкі яго біяграфіі. 7 лістапада (ці 7 лютага — па іншым спісе) 1374 г. пры князі Юрыі Карыятавічы (загінуў у 1374—1375 г.⁵) і яго браце Аляксандры (загінуў, верагодна, у пачатку 1382 г.⁶) Грынька — чырвонаградскі ваявода⁷ . 17 сакавіка 1375 г. пры Аляксандры і Барысе Карыятавічах ён займае пасаду падольскага старасты ⁸. Пасля смерці Барыса (1386—1388 г.⁹) Грынька, згодна з граматай 1391 г., знаходзіўся на службе ў Канстанціна і Фёдара Карыятавічаў, якія надалі яму Сакалец, а да Сакальца — Збынаў паток з сёламі Глінянцам, Варанавіцай, Прылукам і Іллінцамі, ператварыўшы Грыньку ў магутнага землеўладальніка. Граматай 1391 г. Фёдар як гаспадар Падольскай зямлі пацвердзіў наданне, а таксама дарунак цешчы Грынькі, княгіні Андрыянавай Вейніцкай, на сёлы Мікулінцы, Летыню, Ванячын, Дзешкаўцы, Стражэўку. Усё гэта гаворыць аб нейкіх вялікіх яго заслугах перад Карыятаві чамі і аб прызнанні гэтых заслуг братамі. У дадзенай сувязі падаецца дзіўным, што будучы ў 1375 г. падольскім старостам, г. зн. другой асобай пасля братоў-суправіцеляў, да 1391 г. Грынька не займаў ніводнай пасады. Наўрад ці апошняе было вынікам нейкай няміласці да яго з боку Канстанціна і Фёдара (ці толькі аднаго Фёдара). Пацвярджэнне Грынькавай выслугі сведчыць аб адваротным. Відавочна, Грынька добраахвотна зняў з сабе пасаду, і не выключана, па прычыне старасці (верагодна таксама і тое, што ў дадзенай грамаце, наогул, не абазначаюцца пасады службовых асоб. Цяжка дапусціць, што з 12 сведкаў, якія пералічаны ў дакуменце, ніхто не займаў ніякіх пасад).

Пасля заняцця Падолля Вітаўтам у 1393 г. і ўцёкаў Фёдара Карыятавіча ў Закарпацце Грынька, відавочна, заставаўся на Падоллі. Ва ўсякім выпадку, у 1401 г. ён выступіў як адзін са сведкаў у даравальнай грамаце Свідрыгайлы дамініканскаму кляштару Св. Мікалая ў Камянцы на с. Зубраўцы ¹⁰. Апошнія звесткі пра Грыньку адносяцца да 19 кастрычніка 1404 г., калі ён быў засведчаны як адзiн з суддзяў у «выраку» па цяжбе паміж каралём польскiм Уладыславам-Ягайлам, з аднаго боку, i Ядзвігай Осцiнай Пілецкай i яе дачкой Альжбетай, з iншага, з-за воласці Залессе і «Тычин место» Саноцкай зямлі¹¹. Калі прыняць, што ў 1391 г. Грынька быў ужо чалавекам сталага веку, можна меркаваць, што неўзабаве ён памёр.

Цяжка што-небудзь сказаць пра лёс уладанняў Грынькі пры Вітаўце. Па сведчанні беларуска-літоўскіх летапісаў, захапіўшы Сакалец, Вітаўт пасадзіў там свайго старасту, а каля 1395 г. — паводле Мацея Стрыйкоўскага — перадаў яго Дзмітрыю-Карыбуту Альгердавічу ¹². Калі меркаваць па гэтых дадзеных, Сакалец быў канфіскаваны ў Грынькі. Наўрад ці ён быў вернуты Свідрыгайлам, князем падольскім у 1400—1402 гг. (што тым не менш не перашкаджала Грыньку ў 1401 і 1404 гг. называцца «de Sokolecz» ці «Сакалецкім» ¹³). Магчыма, разам з Сакальцом Грынька страціў і некаторыя сёлы, якія былі запісаны яму цешчай Андрыянавай Вейніцкай. Ёсць звесткі, што адным з іх — Мікулінцамі — ужо пры Вітаўце распараджаўся нейкі Багдан Мікулінскі ¹⁴ (калі, канешне, ён не быў сынам Грынькі). Вядома таксама, што пры вялікім князю Казіміры ў 40—50-х г. XV ст. былі раздадзены Іллінцы¹⁵ , Дашаў (Дашаўцы)¹⁶ , Летыня (Летын)¹⁷.

Дадзеных пра дзяцей Грынькі не захавалася. Можна меркаваць, што адным з яго сыноў быў згаданы вышэй Багдан Мікулінскі, хоць пацвердзіць гэта не ўдаецца.

Вось тое, што вядома пра Грыньку, і тое, што можна сказаць пра грамату 1391 г. як гістарычную крыніцу на падставе пакуль толькі даволі павярхоўных назіранняў. Рэальная ацэнка граматы як крыніцы адбудзецца тады, калі яе матэрыял будзе выкарыстаны пры глыбокім комплексным даследаванні Падольскай зямлі XIV—XV ст. У любым выпадку, галоўная значнасць граматы заключаецца ў тым, што яна папаўняе калекцыю арыгінальных дакументаў па гісторыі Украіны гэтага часу. Нарэшце, нельга не згадаць, што яна з'яўляецца самым старажытным дакументам Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі.

Прынцыпы перадачы тэксту, навуковы і навукова-да ведачны апарат дакумента. У загалоўку пасля назвы разнавіднасцяў дакумента прыводзіцца яго саманазва (у дужках і двукоссі). Пры абазначэнні разнавіднасці дакументаў, якія пацвярджаліся, выкарыстоўваецца тэрміналогія граматы («прывілеі»). Пры перадачы тэксту захоўваюцца «от», «яць», «юс малы», «е ётаванае», «амега», астатнія літары замяняюцца на фанетычна адпаведныя літары сучаснага алфавіта. Кропкі над літарамі не ўзнаўляюцца. Вялікая літара «В», якая стаіць у пачатку тэксту, вылучана тлустым шрыфтам. Тэматычна і граматычна закончаныя раздзелы вылучаюцца абзацам. Знакі прыпынку расстаўляюцца ў адпаведнасці з правіламі пунктуацыі сучаснай мовы. Вынасныя надрадковыя літары ўстаўляюцца ў радок і перадаюцца курсівам. Прапушчаныя літары ў скарочаных пад цітлай словах аднаўляюцца з улікам правапісу стараўкраінскай мовы і заключаюцца ў круглыя дужкі. Літарнае абазначэнне лічбаў перадаецца арабскімі лічбамі. Канец радка рукапісу абазначаецца прамой рысай. Пры ідэнтыфікацыі і лакалізацыі названых у грамаце населеных пунктаў выкарыстоўваліся матэрыялы даследаванняў Нікандра Малчаноўскага ¹⁸ і Мацея Любаўскага ¹⁹, а таксама навукова-гістарычная карта Падольскай зямлі Н. Малчаноўскага ²⁰, карта Падолля Пампея Бацюшкава ²¹ і адміністрацыйная карта сучаснай Украіны²² . Прынятыя скарачэнні: вол. — воласць, гор. — горад, нап. — напісана, поч. — почырк, ркп. — рукапіс, с. — сяло, сс. — сёлы, чрнл. — чарнiла, ц. — царква, ц-р — цэнтр, у. — уезд.

1391 г. чэрвеня 20. Смотрыч. — Пацвярджальны ліст («прывілей») гаспадара Падольскай зямлі Фёдара Карыятавіча прывілеяў Канстанціна і Фёдара Карыятавічаў вернаму слузе Грыньку на гор. Сакалец (з межамі ўладанняў) і Збынаў паток з сс. Глінянцам, Варанавіцай, Прылукам, Іллінцамі (з правам «садзіць» людзей на р. Русаве ў трох месцах) і дароўнага цешчы Грынькі княгіні Андрыянавай Вейніцкай (Веініцкай) на сс. Мікулінцы, Летыню, Ванячын, Дзешкаўцы, Стражэўку «у деднину и в вотнину»

Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі. Ф. 147 («Мінская злучаная палата крымінальнага і грамадзянскага суда Міністэрства юстыцыі, г. Мінск, Мінская губ.»). Воп. 2. Спр. 178 («Дакументы кн. Радзівілаў па справе аб размежаванні маёнтка Лаўрышава Навагрудскага у. Пергамінныя граматы 1391, 1400 гг. і інш. інвентары» (sic)). Арк. 581. Арыгінал, пергамін (жоўтага колеру), 37, 4Ч24, 5. (Пергамін быў складзены і мае 2 гарызантальныя і 4 вертыкальныя лініі згіну (без уліку згіну ніжняга краю граматы). Ніжні край граматы сагнуты і прымацаваны тоўстым шаўковым шнурам, выплеценым з чырвоных і зялёных нітак. Пячатка адсутнічае). Паўустаў. («В» мае ламаныя петлі з вузкімі і зменшанымі ўпадзінамі паміж імі. «Е» узнаўляецца ў выглядзе паўкружжа з язычком управа. «З» нагадвае лацінскую «z». «И» пішацца з касой перакладзінай пасярэдзіне, сустракаецца і прамая. «Н» перадаецца з касой перакладзінай, якая ідзе ад самага верху левай мачты, але не даходзіць да самага нізу правай мачты. «L» мае высокую сярэдзіну. Сустракаецца невыразнае аднабаковае «ч». «Т», «ъ» і «¼» маюць падоўжаныя загіны, якія даходзяць да сярэдзіны літары ці наогул не даходзяць да яе. У літарах «ю» і «h» перакладзіна праходзіць пасярэдзіне. Цітла пішацца ў выглядзе прамой гарызантальнай лініі без загнутых краёў або такой жа лініі з трыма перпендыкулярнымі рыскамі ці кропкамі. У літары «ы» «ь» з «ётай» злучаны рыскай, якая праходзіць пасярэдзіне. У словах «на мь» літары «а», «м», «ь» напісаны ва ўсіх трох выпадках аднолькава, «н» мае тры розныя варыянты: а) калі перакладзіна ідзе ад самага верху левай мачты і заканчваецца вышэй сярэдзіны правай мачты; б) калі перакладзіна ідзе ад самага верху левай мачты і заканчваецца за сярэдзіну правай мачты; в) калі перакладзіна ідзе ад сярэдзіны левай мачты і заканчваецца самым нізам правай мачты. Асаблівасцю графікі рукапісу з'яўляецца наяўнасць у літарах «п», «т», «ъ», «ы» (на «ь»), «¼» (на каромысле) і інш. навесікаў з левага боку, а таксама заходзячых пераважна ўправа ніжніх гарызантальных ліній у літарах «б», «в», «д», «ц», «ъ», «ь» і інш.).

Паметкi:

На адвароце —

1) Зверху, пасярэдзіне: Na Sokoliecz kupno wiecznie (XVIII ст.).

2) Ніжэй інш. поч.: Danina kniaziow Fiodora y Konstantego Korya(a нап. пa bu інш. поч. інш. чрнл.)towiczow dziedzicow y hospodarow Podolskiey Ÿiemie horodca Socola Hrynkowi za iego werne sіuzby datt przed narodzeniem Jana Swкt(ego) Krzciciela roku 1391 (XVIII ст.).

3) Ніжэй за апошні радок папярэдняга запісу: 16 (XVIII ст.).

4) Унізе, ніжэй за папярэдні запіс выцвілымі чрнл. інш. поч. (запіс неразборлівы).

5) Унізе, ніжэй за папярэдні запіс выцвілымі чрнл. інш. поч. (запіс неразборлівы).

6) Злева перпендыкулярна інш. поч.: Horodziec Sokole (XVIII ст.).

7) Справа перпендыкулярна: Ф. 147, оп. 2, д. 178 (л. 581) (XX ст.) (нап. па аналагічным запісе, які зроблены простым алоўкам).

Во имb О(т)цb и С(ы)на и С(вb)т(а)го^a Д(у)ха. Аминь.

Мы, кнbз Федоръ Корьbтови ч¹, Б(о)жьею м(и)л(о)стью д¼дичь и господарь Подольскои земли, чинимы св¼дочно | симъ листомъ всbкому доброму, кто жь на сесь листъ посмотри т или оуслышит его чтучы.

Ажъ оузр¼вши и познавши наша стар¼|ишаb братьb, кнbз Костbнтинъ ², и мы, кнbзь Федоръ, пана Гринькову в¼рною службу, нашего в¼рног(о) слугы, ажъ в¼рно послужилъ и^b нашои | братьи, и намъ и дали hсмы hму с нашимъ братом со кнbзем с Костbнтиномъ за hго в¼рную службу городъ Соколець ³ оу д¼днину и въ вотни|ну и д¼тем hго, и hго посл¼дкомъ и съ селы, и съ данью, и съ винами, и съ суды, и съ пересуды, и съ мыты, и со вс¼мъ, и с тымъ правомъ, как | братья наша и мы им¼ли. А то св¼дчимы симъ листом, што жь панъ Гринько привильb им¼лъ m нашеи старше¼ братьи на тотъ город | на Соколець и на татъ^c села, што оу семъ лист¼ напсано стоить, ажь пакъ по гр¼ху городъ hму с тыми привильи сгор¼лъ, а мы пак | hму того потвердили и покр¼пили симъ нашим привильhмъ и дали hсмы hму на то своb такаb жь привильb, как и m нашеи старшеи^d | братьи им¼лъ. А дали hсмы hму границю к тому городу к Сокольцю: m Чжюнькова ⁴ доловъ Росью по оустьh Мало¼ Торчьц¼, а m | Плискова ⁵ доловъ Роскою ажь до оустьb, а m верха Кропивно¼ ажь до оустьb, а m оустьb Кропивно¼ доловъ Богомъ ажь до оусть | Cобу, а m Дашевцовъ ⁶ доловъ Собомъ ажь до оустьb Собу, а m Звинигоро да⁷ дали hсмы hму границю ажь по Конелыи. И со вс¼ми | и с тыми потокы, што в ты^e р¼кы текуть, и со вс¼ми и с тыми селы, што по тымъ р¼кам с¼дbть и по тыхъ потокохъ, и съ л¼сы, | и с поли, и съ дубровами, и со вс¼ми с тыми вжиткы, што к тому прислушаеть.

А к тои к Соколецьскои волости придала hму наша старь|шаb братьb и мы Збыновъ потокъ весь m верха ажь до оустьb а село Глинbнець ⁸, а Вороновицю ⁹, а Прилукъ¹⁰ , а Ильиньц¼ ¹¹, а на р¼ц¼ | на Русав¼ дали hсмы hму в трехъ м¼ст¼хъ люди садит. А также теща hго кнbгини Андриbнова b В¼иницьска b оуздала пану | Гринькови и своимъ д¼тем своb села перед нами и передо всею нашею радою и с нашею волею на имb^f: село Микулиньц ¼¹², Л¼тыню¹³, Во|нbчинъ¹⁴ , Дешковц¼ ¹⁵, Стр¼жевку ¹⁶, и со вс¼мъ с тымъ, што к тому прислушаhть — то также hму в¼чно hсть и hго посл¼дко м. А то все | дали hсмы пану Гринькови и hго д¼тем и с тым жь правомъ, как и Соколецьскую волость.

А такожь и то дали hсмы пану Гринькови, | коли поидеть m него за иного hго ч(о)л(о)в(е)къ, тогды им¼hть панъ Гринько взbти на своhмъ ч(о)л(о)в¼ц¼ земльскоh право 4 гривны, а па|на Гриньковы м людем не надоб¼ поити ни на lдну на нашю роботу: ани городовъ нашихъ ветошныхъ не потверживати, ани подвод | давати, ани повоза возити, одно hго люде Гнилорудчане ¹⁷ им¼ють помочи повоза возити и подводы давати, коли сb пригодит, | а также то коли будем новыи город рубити оу своеи земли или в неприbт¼л скои, тогды панъ Гринько им¼еть нам помочи и съ сво|ими людми того города рубити. Иже то, што жь коли имуть вси землbне дань давати ^g-на мь^-g или посла поднимат, то пана | Гринькови люде также им¼ють дань дати ^g-на мь^-g и посла поднимати, пакли быхомъ коли то¼ дани ^g-на мь^-g не дали, а cо|б¼ ю имали, тогды панъ Гринько также им¼еть соб¼ взbти ту дань на своихъ людех, а лише того оу пана Гриньковы не надоб(е) | нам сb въступати, ани нашим воhводам на hго люди д¼цког(о) слати, разв¼ пана Гринька же суть hго люде. А и с того панъ Гринько | и hго д¼ти, и hго посл¼дци им¼ють нам и нашим д¼тем, и нашим посл¼дко м везде в¼рно послужити: и на воину, и на погоню, какъ и вси | землbне и остати при Подольскои земли подл¼ посл¼дковъ нашихъ по нашом живот¼. А пакли бы пану Гринькови не любилосb | бы hму в нас служит, тогды панъ Гринько можеть тотъ городъ Соколець и то все своh выслуж¼нье, што ж на семъ лист¼ напсан(о) , | hсть волно ему в том: можеть продати, заставити и на см(е)ртнои постели mдати кому жь хочет с нашею волею, доложив сb нас, своег(о) | г(о)с(по)д(а)р b, съ отпущеньемъ, поклонивс b, можеть ити куды хочет.

А тому всему на кр¼пость и на св¼дочство, и на потверж¼нье за|в¼сили hсмы печать нашег(о) кнbзства к сему листу.

А св¼дци на то: панъ Немирb Бакотьскии ¹⁸, Янушко Ск¼пецьскии, Михаило | Процевичь ¹⁹, Павелъ Ступич²⁰ , Печь Шюмозкии, панъ Рогозка²¹ , панъ Бедришко ²², Ходко В¼розубъ, панъ Вышко Толъстыи, Ходько | Чемереви ч²³, панъ Прокопъ²⁴ , Пашко Васнович.

А писалъ листъ кнbжии писарь Аньдр¼и Морхына, по Б(о)жьhмъ нароженьи 1000 л¼т | и 300 л¼тъ девbносто первого л¼та, оу город¼ оу Смотричи, м(е)с(е)цb июнb въ 20 д(е)нь, в первыи вт(о)рн(и)къ передъ Р(о)жствомъ С(вя)то|го Ивана Кр(е)ст(ите)л b Б(о)жьего.

Палеаграфічныя заўвагі: ^a о нап. невыразна, можна прачытаць як а; ^b нап. над радком; ^c так у ркп., трэба чытаць тые; ^d и нап. над радком; ^e так у ркп., трэба чытаць тые; ^f b з-за загіну ркп. не чытаецца; устаўлена па сэнсу; ^g—g нап. на падчышчаным больш буйным поч.

¹ Праўда, на першы погляд, удзел Канстанціна і Фёдара ў наданні Грыньку Сакальца можа быць пастаўлены пад сумненне. Паводле прамых дадзеных граматы Сакалец, сапраўды, быў дараваны Грыньку Канстанцінам і Фёдарам («...и дали hсмы hму с нашимъ братом со кнbзем с Костbнтиномъ за hго в¼рную службу городъ Соколець... »). Але так сказана толькі ў адным месцы. У іншым — двойчы сцвярджаецца, што прывілей на Сакалец быў выдадзены «старшею братьею» («А то св¼дчимы симъ листом, што жь панъ Гринько привильb им¼лъ m нашеи старше¼ братьи на тотъ город на Соколець и на татъ села, што оу семъ лист¼ напсано стоить, ажь пакъ по гр¼ху городъ hму с тыми привильи сгор¼лъ, а мы пак hму того потвердили и покр¼пили симъ нашим привильhмъ и дали hсмы hму на то своb такаb жь привильb, как и m нашеи старшеи братьи им¼лъ»). Аднак відавочна, пад «старшею братьею» Фёдар у сваёй грамаце разумее толькі аднаго Канстанціна, падобна да таго, як сябе ён называе — «мы». У пэўнай ступені здзіўляе адсутнасць у апошнім працытава ным фрагменце вызначэння, што прывілей быў выдадзены і ад Фёдара. Можна дапусціць, што Фёдар як малодшы брат быў па сваім становішчы ніжэй за Канстанціна. У гэтай сувязі характэрна, што ў грамаце папярэднікаў Канстанціна і Фёдара, братоў-суправіцеляў Юрыя і Аляксандра, за 1374 г. з тытулам князя і гаспадара Падольскай зямлі выступае толькі адзін старэйшы Юрый (Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле до 1434 года. (Преимуществен но по летописям). Киев, [1885]. C. 208). У той жа час, згодна з граматай Сакалец быў нададзены Грыньку так, «как братья наша (Канстанцін — А. Г.) и мы (Фёдар Карыятавіч — А. Г.) им¼ли». Значыць, валодалі браты Сакальцом на аднолькавых правах. Хутчэй за ўсё, тут мы маем справу з нядбайнасцю пісара, які, складаючы дакумент, у лік суб'ектаў даравання памылкова не дапісаў Фёдара. Апошняе пацвярджаец ца і тым, што ў адпаведнасці з граматай, Збынаў паток з сёламі прыдалі Грыньку да Сакальца сумесна Канстанцін і Фёдар.

² У грамаце не сказана, што Андрыянавая Вейніцкая аформіла свой дарунак пісьмова, адзначаецца толькі, што яна «оуздала» Грыньку і сваім дзецям сёлы «перед нами и передо всею нашею радою и с нашею волею». Але аб наяўнасці дароўнага можна меркаваць.

³ Tкgowski J. Pierwsze pokolenia Giedyminowiczуw. Poznaс-Wrocіaw, 1999. S. 179.

⁴ Што гаворка ў грамаце 1391 г. ідзе менавіта пра даніну на татар, якая вядома па дакументах 1375, 1392 і 1401 гг. (Грамоти XIV ст. / Упорядкування, вступна стаття, коментарi i словники-покажчики М. М. Пещак. Ки¿в, 1974. C. 50; Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле... С.226, 267) — гэта толькі наша меркаванне. Рэч у тым, што ў тэксце яна вызначаецца як даніна «на мь», прычым ва ўсіх трох выпадках «на мь» напісана на падчышчаным. Данінай на князя даніна «на мь» быць не можа, паколькі вышэй сказана, што Сакалец быў нададзены Грыньку з данінай. Не зразумела, аднак, кім, калі і па якой прычыне азначэнне «дань в татары» было сцёрта, а «на мь» запісана. Па палеаграфічных асаблівасцях графіка «на мь» блізкая да графікі астатняга тэксту граматы (гл. легенду дакумента).

⁵ Ткgowski J. Pierwsze pokolenia Giedyminowiczуw. S. 168—169.

⁶ Тамсама. S. 175.

⁷ Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле... C. 209.

⁸ Грамоти XIV ст. C. 50.

⁹ Ткgowski J. Pierwsze pokolenia Giedyminowiczуw. S. 179.

¹⁰ Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле... C. 267.

¹¹ Акты, относящиеся к истории Южной и Западной России, собранные и изданные Археографическою комиссиею. Т. 1: 1361—1598. СПб., 1863. С. 5.

¹² Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле... C. 135, 248.

¹³ Тамсама C. 314; АЮЗР. С. 5.

¹⁴ Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле... C. 321.

¹⁵ Литовская Метрика. Отд. 1. Ч. 1: Книги записей. Т. 1 // Русская историческая библиотека, издаваемая Императорскою Археографи ческою комиссиею. Т. 27. СПб, 1910. Стб. 90.

¹⁶ Тамсама.

¹⁷ Тамсама. Стб. 111.

¹⁸ Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле...

¹⁹ Любавский М. К. Областное деление и местное управление Литовско-русского государства ко времени издания первого Литовского статута. Москва, 1892. С. 263—264.

²⁰ Молчановский Н. Карта Подольской земли // Яго ж. Очерк известий о Подольской земле...

²¹ Батюшков П. Н. Карта Подолии // Яго ж. Подолия: Историческое описание. СПб., 1891.

²² Укра¿на. Оглядова мапа (1:1000000). Ки¿в, 1994.

¹ Фёдар Карыятавіч — як вынікае з граматы Канстанціна і Фёдара Карыятавічаў слугу Няміру на гор. Бакоту, ужо 19 верасня 1388 г. — суправіцель Канстанціна ў Падольскай зямлі. Гэта, у прыватнасці, абвяргае дадзеныя беларуска-літоўскіх летапісаў, паводле якіх Фёдар прыбыў на Падолле толькі пасля смерці сваіх братоў Юрыя, Аляксандра і Канстанціна. Гаспадар Падольскай зямлі ўжо 20 чэрвеня 1391 г. Магчыма, яго суправіцелем з'яўляўся малодшы брат Васіль. Быў пазбаўлены Падолля Вітаўтам у 1393 г. і ўцёк у Закарпацце, дзе валодаў Мукачавам. Беспаспяхова спрабаваў авалодаць Падольскай зямлёй у 1402 г. Памёр пасля 9 чэрвеня 1409 г. і да 9 лістапада 1416 г. Меў дачок Анушку (Ганну?) і Марыю.

² Канстанцін Карыятавіч — князяваў у Падольскай зямлі сумесна з братам Барысам, верагодна, ужо з пачатку 1382 г. 17 красавіка 1385 г. выдаў прывілей кракаўскім мяшчанам на вольны гандаль з Падольскай зямлёй. Пасля 4 сакавіка 1386 г. і да 19 верасня 1388 г. — гаспадар Падольскай зямлі. Памёр паміж 19 верасня 1388 г. і 20 чэрвеня 1391 г. Пакінуў сыноў Грыцку, Глеба, Васіля (да гэтага і папярэдняга каментарыя гл.: Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле... С. 196—202, 220—227; Wolff J. Kniaziowe Litewsko-ruscy od koсca czternastego wieku. Warszawa, 1895. S. 177—178; Puzyna J. Korjat i Korjatowicze // Ateneum Wileсski. 1930. R. 7. Z. 3—4. S. 441—446; Krakowski S. Korjatowicze i sprawa podolska w XIV w. w oswietlieniu historiografii polskiej // Ateneum Wileсski. 1938. R. 13. Z. 1. S. 250—274; Tкgowski J. Pierwsze pokolenia Giedyminowiczуw. S. 177—187).

³ Соколец — цяпер Сакалец (Сокілець) Няміраўскага р-на Вінніцкай вобл.

⁴ Чжюньков — цяпер Дзюнькаў (Дзюньків) Паграбішчанскага р-на Вінніцкай вобл.

⁵ Плисков — цяпер Пліскаў (Плисків) Паграбішчанскага р-на Вінніцкай вобл.

⁶ Дашевцы — цяпер Дашаў (Дашів) Іллініцкага р-на Вініцкай вобл.

⁷ Звинигород — цяпер Звянігародка (Звенигородка), ц-р р-на Чаркаскай вобл.

⁸ Глинянец — не ідэнтыфікаваны. Магчыма — Глінск (Глинськ) Калінаўскага р-на Вінніцкай вобл.

⁹ Вороновица — цяпер Варанавіца (Вороновиця) Вінніцкага р-на Вінніцкай вобл.

¹⁰ Прилук — паводле Н. Малчаноўскага — Прылук у Ліпавецкім у. (на р. Дзясне, прытоку Паўднёвага Буга) (Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле... С. 72).

¹¹ Ильинцы — цяпер Iллінцы (Iллінці), ц-р р-на Вінніцкай вобл.

¹² Микулинцы — цяпер Мікулінцы (Микулинці) Ліцінскага р-на Вінніцкай вобл.

¹³ Летыня — цяпер Ліцін (Літин), ц-р р-на Вінніцкай вобл.

¹⁴ Вонячин — паводле М. К. Любаўскага — с. Сасонскай вол. на р. Згары (Любавский М. К. Областное деление и местное управление Литовско—русского государства.... С. 263).

¹⁵ Дешковцы — цяпер Дашкаўцы (Дашківці) Ліцінскага р-на Вінніцкай вобл.

¹⁶ Стрежевка — цяпер Стрыжаўка (Стрижавка) Вінніцкага р-на Вінніцкай вобл.

¹⁷ люди Гнилорудчане (верагодна — Гнилые Руды) — не iдэнтыфiкаваны.

¹⁸ Немиря Бакотьский — 19 верасня 1388 г. атрымаў ад Канстанцiна і Фёдара Карыятавічаў гор. Бакоту (Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле... С. 201; Леонтович Ф. И. Очерки истории Литовско-русского права: Образование территории Литовского государства. СПб., 1894. С. 370). 1 ліпеня 1392 г. выступае ў якасцi сведкі ў даравальнай грамаце Фёдара Карыятавіча слугу Бядрышку на сс. Сатэрмінцы (Шутармінцы), Алехаўцы, Клімінцы, Супранкоўцы (Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле... С. 225—226; 314).

¹⁹ Михайло Процевич — 1 ліпеня 1392 г. названы ў якасці сведкі ў даравальнай грамаце Фёдара Карыятавіча слугу Бядрышку на сс. Сатэрмінцы (Шутармінцы), Алехаўцы, Клімінцы, Супранкоўцы (Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле... С. 225—226; 314). 19 кастрычніка 1404 г. фігуруе як адзін з суддзяў у «выраку» па цяжбе паміж каралём польскім Уладыславам-Ягайлам, з аднаго боку, і Ядзвігай Осцінай Пілецкай і яе дачкой Альжбетай, з іншага, з-за вол. Залессе і «Тычин место» Саноцкай зямлі (АЮЗР. С. 5).

²⁰ Павел Ступич — 1 ліпеня 1392 г. сустракаецца ў якасці сведкі ў даравальнай грамаце Фёдара Карыятавіча слугу Бядрышку на сс. Сатэрмінцы (Шутармінцы), Алехаўцы, Клімінцы, Супранкоўцы (Молчановс кий Н. Очерк известий о Подольской земле... С. 225—226; 314).

²¹ Рогозка — 17 сакавіка 1375 г. як смотрыцкі ваявода прысутнічаў у якасці сведкі пры пацвярджэнні князем і гаспадаром Падольскай зямлі Аляксандрам Карыятавічам даравальнай граматы Юрыя Карыятавіча ц. Маці Божай у гор. Смотрычы на млын (Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле... С. 219—221; Грамоти XIV ст. С. 50).

²² Бедришко — 1 ліпеня 1392 г. Фёдар Карыятавіч надаў Бядрышку сс. Сатэрмінцы (Шутармінцы), Алехаўцы, Клімінцы, Супранкоўцы (Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле... С. 225—226; 314). У 1414 г. (iндыкт 7, лютага 1) атрымаў ад вялікага князя літоўскага Вітаўта гарантыйную грамату, згодна з якой вялікі князь абавязваўся ў выпадку адняцця ці выкупу селішчаў Свалачыгачы і Верх-Балванца ў Смотрыцкай вол., якія знаходзіліся ў валоданні Бядрышкі, выплаціць яму 60 коп падольскіх паўгрошыкаў (Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле... С. 319; Грамоти XIV ст. С. 110, 112).

²³ Ходько Чемеревич («Ходко Чемерь») — у 1399 г. верны слуга Ходка Чэмярэвіч атрымаў ад польскага караля Уладыслава-Ягайлы с. Надзеева з прысёлкам Крапіўнікі «на веку веком» (Грамоти XIV ст. С. 142—143). 19 кастрычніка 1404 г. сустракаецца як адзін з суддзяў у «выраку» па цяжбе паміж Уладыславам-Ягайлам, з аднаго боку, і Ядзвігай Осцінай Пілецкай і яе дачкой Альжбетай, з іншага, з-за вол. Залессе і «Тычин место» Саноцкай зямлі (АЮЗР. С. 5).

²⁴ Прокоп — 17 сакавіка 1375 г. фігуруе як сведка ў пацвярджальнай грамаце князя і гаспадара Падольскай зямлі Аляксандра Карыятавіча даравальнай граматы князя Юрыя Карыятавіча ц. Маці Божай у гор. Смотрычы на млын (Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле... С. 219—221; Грамоти XIV ст. С. 50). Лічыць імя Пракоп другім імем Сямёнка Карабчэеўскага, які значыцца ў гэтай грамаце пасля Пракопа, як гэта робіць Н. Малчаноўскі, няма падстаў (Молчановс кий Н. Очерк известий о Подольской земле... С. 159, 222). Хутчэй за ўсё, пад гэтымі імёнамі выступаюць дзве розныя асобы.

змест