Мiжнародная канферэнцыя па гендэрнай гiсторыi

 

У жанчын няма сваёй гiсторыi. Амаль усе вялiкiя мысляры ад часоў Арыстоцеля адмаўлялi жанчыне ў гiстарычнай свядомасцi, у здольнасцi да надасабовага, гiстарычнага пункту гледжання. Калi б у свеце панаваў выключна жаночы пачатак, гiсторыi б не было, — лiчыў Мікалай Бярдзяеў. Не дзiўна, што новая навуковая галiна, якая можа вярнуць жанчынам хоць крыху гiсторыi, цi вярнуць у гiсторыю жанчын (паводле пiянеркi новага кiрунку Джаан Келi–Гадол), пачала фармавацца ў заходняй акадэмiчнай прасторы пад уздзеяннем фемiнiстычнага руху ў 1960–х г.

Гiсторыя жанчын (не ў выглядзе жыццeапiсанняў вядомых палюбоўнiц цi славутых каралеў, а як наданне жаночаму вопыту гiстарычнай перспектывы) патрабавала крытычнага перагляду самой метадалогii гiстарычнага даследавання, а таксама тых рэпрэзентатыўных мадэляў, якiя ўлiчваюць толькi мужчынскi вопыт. Гэта прывяло да распрацоўкi сутнасна новых гiстарычных катэгорыяў: гiсторыi рэпрадукцыi, гiсторыі сэксуальнасцi, гiсторыі будзённасцi. Рэканструяванне жаночага вопыту як асобнай версiі гісторыі атрымала назву “herstory” (“яе–гiсторыя”), у процiвагу да “history” (“яго-гiсторыi”). Паступова гэта прывяло да неабходнасцi пераасэнсавання самой дысцыплiны. Паставiўшы пад сумненне традыцыйны падзел жыцця на сферы прыватнага і публiчнага, вучоныя падышлi да пытання, што прызнаецца “гiсторыяй”, а што не, i чаму.

Як вядома, гiсторыя падзяляецца на перыяды у адпаведнасцi з войнамi i рэвалюцыямi. Але там, дзе прымалiся рашэннi пра вайну ці мiр, жанчын няма. Цi значыць гэта, што яны па-за гiсторыяй? П’ер Бурдзье, распрацаваўшы тэорыю панавання ў сімвалiчнай сферы, паказаў, якім чынам тыя, хто мае доступ да iнструментаў “вытворчасцi рэчаiснасцi” (летапiсцы, гiсторыкi, юрысты, сацыёлагi, псiхолагi i г.д.), фармуюць і робяць легiтымнымi пэўныя версіі таго, што адбываецца. У жанчын амаль няма пiсанай гiсторыi (кнiга французкiх даследчыц — i ўдзельнiц нашай канферэнцыi — Ан Рoш i Мары–Клод Таранжэ, напрыклад, завецца “Тыя, якiя не пiсалi”). Часта яны былі проста непісьменныя. А той, хто не мае доступу да вытворчасцi сімвалiчнага панавання, не можа стварыць і легiтымiзаваць сваю версiю. Таму новы падыход прадугледжвае вывучэнне гiсторыi наогул “з iншага пункту гледжання”, перагляд яе дыскурсiўных асноў.

У такiм навуковым кантэксце Цэнтр гендэрных даследаванняў Еўрапейскага гуманiтарнага унiверсiтэта (Мiнск) сумесна з праграмай “Гендэр і культура” Цэнтральна–Еўрапейскага унiверсiтэта (Будапешт) і Institutum Studiorum Humanitatis (Любляна) пры падтрымцы Фонда Макартураў і Iнстытута адкрытага грамадства арганiзаваў канферэнцыю “Ад Гiсторыi да гiсторыi: гендэрны падыход да гiстарычнай навукi ў краiнах пераходнага перыяду”. На ўдзел у ёй з 22 краiнаў свету прыйшло больш за 200 заявак. На 12 панэлях трохдзённага форуму, што адбыўся 30 верасня — 2 кастрычніка 1999 г., прагучала 63 даклады. Некалькі панэляў былі спецыяльна прысвечаны пераасэнсаванню гісторыі: “Перапісваючы гісторыю жанчын”, “Наратыў і вусная гісторыя”, “Палiтыка культурнай памяці”, “Фемінізм да фемінізма”, “Праблемы выкладання жаночай і гендэрнай гісторыі”; некаторыя тычыліся гісторыі будзённасці: “Сям’я, традыцыя, рэлiгiя”, “Права і маргiнальнасць”. На некалькіх панэлях разглядаліся падзеі ХХ ст. (“Вайна і супрацiў ва Усходняй і Цэнтральнай Еўропе”, “Міграцыя”), а таксама гісторыя сучаснасці (“Ад сацыялізма да транзітыўнага грамадства”).

Уражвала багацце ўзнятых пытанняў і глыбіня дакладаў. Вызначылася некалькі галоўных тэм, адной з якіх стала праблема памяці, яе выратавання і канструявання ў грамадствах, што перажылі вялікія страты ў войнах і рэвалюцыях. Краналіся таксама пытанні ідэнтычнасці, новых вобразаў маскуліннасці і жаноцкасці на постсавецкай публічнай прасторы.

Канферэнцыя выклікала міжнародную цікавасць як першы ва Усходняй Еўропе міжнародны навуковы форум па жаночай/гендэрнай гісторыі. Для некаторых беларускіх удзельнікаў і гасцей яна адкрыла, паводле іх уласных прызнанняў, новы свет нетрадыцыйнага падыходу да мінулага. Вучоныя адказвалі на адны пытанні і ставілі новыя, наладжвалі прафесійныя кантакты, абменьваліся арыгінальнымі навучальнымі курсамі, планамі новых выданняў. Увогуле ж, гэтая падзея стала, паводле словаў маёй венгерскай каляжанкі Андрэі Пето, “пачаткам пачаткаў”.

Алена Гапава,
Дырэктар Цэнтра гендэрных даследаванняў
Еўрапейскага Гуманiтарнага Унiверсiтэта

зьмест